Bij deze laatste link ook een verhaal over Piet Heyn
Het Meertens Instituut doet onderzoek naar dialecten en zoekt oudere mensen, liefst twee, die het dialect van Delfshaven spreken.
Een onderzoeksmedewerker wil deze mensen graag bezoeken en een aantal zinnetjes voorleggen.
Het Meertens Instituut houdt zich bezig met de bestudering en documentatie van Nederlandse taal en cultuur.
U kunt reageren door te mailen naar anke.van.reenen@meertens.knaw.nl
Het telefoonnummer van het Meertens Instituut is 020 462 85 00.
In 1389 kreeg de stad Delft van
toestemming om een eigen scheepvaartverbinding met de Maas te graven langs Overschie. Aad heeft er al ooit eens een verhaal overgeschreven, klik maar even op deze link.
Deze scheepvaartverbinding, de Delfshavense Schie, mondde uit in de Maas, ter hoogte van waar nu ongeveer Schiemond is. Op de plaats waar Schielands Hoge Zeedijk door deze vaarweg werd doorsneden werd een
gebouwd. Daar vestigden zich vissers, enige handelaren en wat handwerkslieden en zo ontstond, ver van de stad Delft, haar eigen Delfs-haven.
De nederzetting kreeg weliswaar een Raadhuis, doch dat was slechts een dependance van dat in Delft.
De eerste havens welke werden gegraven waren: de Kolk oftewel de
en de Oude Haven die nu de naam
heeft.
In 1451 werd de Nieuwe Haven, nu
aangelegd.
In de daarop volgende jaren groeide Delfs-haven verder, echter deze groei stagneerde - net als in Rotterdam - tijdens de zogenaamde Hoekse en Kabeljauwse twisten. In 1488 werd Delfshaven zelfs volkomen geplunderd door troepen van Jonker Frans van Brederode. Ook hier heeft Aad een verhaal overgemaakt, linkje....
Delfs-haven kwam er gelukkig weer bovenop en groeide verder. Zelfs zo voorspoedig dat de moederstad Delft, na voor een deel door brand te zijn verwoest, bang werd dat Delfs-haven haar boven het hoofd zou groeien.
In Delfshaven kwam een verbod om nog meer nieuwe huizen te bouwen, alsmede verdere bedrijfsvestiging toe te laten.
Ook Delfshaven zelf viel ten prooi aan de vlammen en wel in 1591. Daarbij verbrandden nogal wat huizen; deze waren namelijk merendeels van hout.
Delft trok daarna de beperkende maatregelen in en verplichtte Delfshaven voortaan stenen huizen te bouwen.
In 1601 liet Delft opnieuw toe dat er schepen werden gebouwd en gerepareerd; één van de belangrijkste inkomstenbronnen van de nederzetting.
Inmiddels was op 27 november 1577 in de Kerkstraat een jongen geboren met de naam Piet Heyn. Van jongs af aan heeft hij het aan de stok gehad met de Spanjaarden. Zijn wraak was uiteindelijk zoet, want in 1628 overmeesterde hij, varend onder de vlag van de Westindische Compagnie, in de baai van Matanzas te Cuba, de Spaanse Zilvervloot.
In 1871 werd een standbeeld voor hem onthuld door koning Willem III en de straat waar hij geboren was werd omgedoopt in Piet Heynstraat.
Klik hier voor ons verhaal Ook Nederland kende zeerovers, kapers en piraten
Een ander feit waardoor Delfshaven internationale bekendheid kreeg, was de komst van de
in 1620. Deze voeren met hun scheepjes van Leiden naar Delfshaven en scheepten zich in op de Speedwell. Met dit scheepje voer men naar Engeland.
Omdat de Speedwell niet voldoende zeewaardig was voor de oversteek over de Atlantische Oceaan, stapten zij over op de Mayflower en daarmee maakten zij de zeereis naar het verre Amerika.
Aan de Pilgrim-fathers dankt Delfshaven nog steeds zijn
Niet alleen de Spanjaarden bezorgden Delfshaven kwade uren, (klik maar weer even naar dit verhaal), want tijdens de Tachtigjarige Oorlog kwamen ook de Geuzen wel eens binnenvallen en ook die plunderden het plaatsje van tijd tot tijd. Voortaan moest het zich met verdedigingswerken of Schansen omringen. Hier komen de nog bestaande namen van Schans en Noordschans vandaan.
Tot 1638 nam de haringvangst in betekenis toe en groeide de vloot sterk. Mede daarom was al eerder de Achterhaven aangelegd en in 1601 de Buizenwaal. In 1638 vertrokken echter tien bezitters van haringbuizen met circa veertig schepen naar Rotterdam (Leuvehaven). Dit had verregaande gevolgen voor de toenmalige werkgelegenheid. En..., zoals pas later bleek, voor de ontwikkeling van de stad Rotterdam eveneens.
Er was ook walvisvaart vanuit Delfshaven en daardoor kwamen in de buurt Schoonderloo traanrokerijen. Aan de Buizenwaal vestigden zich een scheepstimmerwerf van de
(VOC link) en een
Dit laatste werd in 1746 door brand verwoest. Men was bang dat er buskruit lag en durfde niet dichtbij te komen om te blussen. Toen men dat uiteindelijk wel deed, was het al te laat.
Er waren veel aan de scheepvaart verwante bedrijven in Delfshaven te vinden en men kwam vaak werklui te kort. Zodoende ontstond er een trek van de omringende polders naar de nederzetting, vooral in de bloeitijd van de VOC
Aan het eind van de zeventiende eeuw ontstond de brandewijnindustrie in Delfshaven. In 1795 telde het stadje 32 branderijen en in 1824 vestigde er zich de bekende firma Henkes (van het ooievaartje), waarvan 'de Henkespanden' aan de Voorhaven getuigen.
Er kwamen vijf moutmolens: de Distilleerketel (op het Middenhoofd), de Waakzaamheid (bij de Buizenwaal), het Vertrouwen (Schans), de Hoop (Watergeusstraat) en de Graankorrel (Noordschans), waarvan nog slechts twee stompen (aan Schans en Noordschans) en een herbouwde Distilleerketel over zijn. Ook de vele houtzaag- en korenmolens zijn alle verdwenen.
Eén van de weinige nog bekende gildes is dat van de Zakkendragers. Zij vergaderden in een deel van het kraanhuis, waarin de kraan stond voor de sluisdeur van de sluis tussen Kolk en Achterwater.
In 1836 werd de sluis buiten gebruik gesteld en dichtgemetseld en daarna het Achterwater gedempt. Het kraanhuis draagt nu de naam Zakkendragershuisje en herbergt een tingieterij.
In 1740 en de jaren daarna ontstond een zandplaat voor de haveningang van de Maas voor Schiemond, de Ruigeplaat. Telkens opnieuw moest men deze plaat weggraven, omdat de scheepvaart ernstig werd belemmerd. Mede daardoor nam de betekenis van Delfshaven als havenplaats steeds verder af.
Direkt na de Franse inval verklaarde Delfshaven zich op 28 mei 1795 zelfstandig. Maar Delft pikte dit niet en trok die verklaring in 1803 weer in. Uiteindelijk moest dit toch - onder druk van de Fransen - opnieuw worden toegelaten en in 1825 ontving Delfshaven
stadsrechten.
Inmiddels is het dan met de welvaart aldaar gedaan, net als in Rotterdam. De VOC was opgeheven in 1792 en ook de brandewijnindustrie stortte in.
Tezamen met de terugloop in de scheepvaart en visserij zorgde dit voor vele werklozen. Delfshaven vroeg dan ook in 1841 door Rotterdam te worden geannexeerd. Die grote nabuur voelde daar toen echter niet veel voor; men had al problemen genoeg en dan nog zoo'n stelletje werkloze armoedzaaiers erbij zag men niet zo zitten.
Wel breidde Rotterdam na 1850 uit op het grondgebied van Delfshaven, in wat we nu het Oude Westen noemen.
In 1886 annexeerde Rotterdam Delfshaven uiteindelijk toch; puur uit eigen belang. Rotterdam had grote behoefte aan grond voor stadsuitbreiding, haven aanleg en industriële vestiging. Vanaf dan behoort Delfshaven bij Rotterdam, tezamen met Schoonderloo, Coolpolder, Bospolder en de omliggende buurtschappen.
De naam Delfshaven leeft voort in die van de wijk, welke slechts een deel van het vroeger zo omvangrijke grondgebied betreft.
In Groot Rotterdam, AD 1930, vonden we nog, tot slot, dit heerlijk stukje proza, met heel veel informatie verstopt in een enorme woordenbrei, maar Aad, schrijver dezes, kan hier zoo van genotteren....dus lees maar lekker mee, joh :
Nu vooral de laatste jaren overal in onze stad het oude voor het nieuwe moet wijken, nu zooveel oude huisjes gesloopt zijn en smalle straatjes opgeruimd, wordt het aantal interessante plekjes, die nog van vroeger dagen spreken, steeds geringer. Toch weet ik nog zoo'n plekje, zoo'n echt brokje antiek, vlak tegen de moderne stad aan, dat daar nog ligt te droomen van lang vergane glorie. Des te interessanter is mijn plekje, omdat zoo veel Rotterdammers het niet kennen, want wie er niets noodig heeft, die komt er niet.
. Doch laat ik kort en duidelijk zeggen wat ik bedoel. Het oude stadsdeel waar ik eens ben gaan kijken, ligt op Delfshaven en het bestaat uit de Voorstraat, Aelbrechtskolk, Voorhaven, Piet Heynstraat, Piet Heynsplein, en enkele andere oude straatjes en stegen. Wanneer je zoo loopt op den Binnenweg, waar het druk is, of op den Schiedamscheweg, waar het ook druk is, dan kun je je nauwelijks voorstellen, dat zoo dichtbij, zoo vlak naast de electrische tram en de luxe auto's zich een plekje heeft weten te handhaven, dat eigenlijk een paar honderd jaar bij zijn tijd ten achter is gebleven. Maar zodra ben je niet in de Voorstraat, of je vergeet de electrische tram en de luxe auto's, zelfs al mocht je er een hebben.
De naam Voorstraat zelf heeft al iets solide ,,ouds" Het is zoo'n gemoedelijk primitieve aanduiding, zooals die vroeger bij voorkeur gebruikt werden de voor-dit, de achter-dit, de middenhier en de bovendaar. Het is maar 'n klein straatje, doch aan het eind ervan staat een knus oud gebouwtje,
.
.Ook aan de Aelbrechtskolk zelf staan nog enkele gezellig ouderwetsche huisjes, waarop ook weer het reeds genoemde wapen te zien is Langs een politiebureau, dat ook in stijl is, en het oude kerkje komt men dan aan de brug, vanwaar men een aardig gezicht heeft op het hoog-omwalde water. Hier is de Piet Heynstraat, die echter toen Piet Heyn op 27 November 1577 geboren werd, Kerkhofsteeg heette naar het kerkhof, dat bij de zooeven vermelde kerk behoorde.
Klik hier voor ons verhaal Het eerste standbeeld van Piet Hein / Heyn was een sneeuwpop
Ook de Piet Heynstraat is (evenals Piet Heyn zijn naam) maar klein. De geboorteplaats van den grooten admiraal is aangegeven en wel door 'n gevelsteen, waarop staat Geboorteplaats van den Lt Admiraal Pieter Pieterszoon Heyn, 17 November 1577.Het huisje is echter niet in zijn oorspronkelijken toestand bewaard gebleven, want een tweede steen vermeldt, dat de eerste steen (van het huisje natuurlijk) gelegen werd in 1871. Ook het wapen van den populairen "kwajongen", een kraai waarover een helm, is in den gevel van het huis aangebracht. Verder biedt het straatje weinig belangwekkends. Wij loopen het daarom uit en komen op het Piet Heynsplein, dat oorspronkelijk "Plantage" heette, doch later ter eere van den grooten burger verdoopt werd, tevens omdat de naam Plantage in Rotterdam al voorkwam en er dus licht verwarring zou kunnen ontstaan toen Delfshaven ophield een zelfstandige gemeente te zijn en in 1886 met Rotterdam vereenigd werd.
Bepaald mooi kan ik het Piet Heynsplein met zijn plantsoentje niet vinden, doch het heeft iets karakteristieks. Ook hier spreken een paar oude geveltjes van lang vervlogen tijd, en dan het standbeeld van den grooten Delfshavenaar staat er.
Ik loop er eens omheen om de opschriften te lezen, die nu eenmaal bij een standbeeld hooren. Aan de voorzijde staat een Latijnsche spreuk Argentum Auro utrumque Virtuti Cedit Ja, dat was waar in die dagen Het zilver wijkt voor het goud en beide wijken zij voor dapperheid, maar het komt mij voor, dat ook dit wel een beetje veranderd is. Dat van het zilver en het goud is ook nu nog wel waar, maar dapperheid alleen, daar koop je niet veel meer voor tegenwoordig
Intusschen, Piet Heyn was dapper, daaraan zal wel niemand twijfelen en zijn heldendaden zijn daar om van zijn dapperheid te getuigen Onwillekeurig komen mij de belangrijkste heldenfeiten uit het leven van den grooten zeeheld voor den geest, hoe hij, geholpen vooral door W C de With, de Spaansche Zilvervloot veroverde en haar schatten naar Holland bracht, waar hij den dank oogstte van de West-Indische Compagnie, die er wel bij voer.
Piet Heyn kreeg zijn deel van de Spaansche "Matten", terwijl hem tevens een gouden keten werd aangeboden.
Ik denk verder aan zijn strijd tegen de Duinkerkers, de zeeroovers, bij welke gevechten hij op 20 Juli 1629 het leven liet.
Ik ga even zitten op de bank, die voor het standbeeld staat, om een paar notities voor mijn artikel te maken, en mijn oog blijft rusten op de robuste gestalte, die daar als levend op haar voetstuk staat.
Ik zie den fijnen kanten kraag, de keten die hem om den hals hangt en den bevelhebbersstaf, dien hij in de rechterhand houdt.
Een goed standbeeld vind ik het, dat wel niet op een heel grootsche, maar toch in elk geval op de juiste plaats staat. Want wat de omgeving betreft kan Piet Heyn zóó van zijn voetstuk stappen en vragen :
Hoe zit het nu eigenlijk met die Duinkerkers, maken die lui het jullie nog steeds zoo lastig?
Maar hij moet niet verder gaan dan de Voorstraat, want daarbuiten heerschen geen Piet Heynsche toestanden meer en hij zou uitroepen "Wat is dat alles veranderd", hij zou knipperen met de oogen en mompelen ,,lk ga eigenlijk toch maar liever terug naar mijn pleintje"
Terwijl ik zoo zit te philosofeeren, hebben zich een paar jochies vrij onzacht naast mij gezet. Twee ervan kijken nogal onbescheiden naar wat ik zit te schrijven "Zeker een buitenlander", zegt er een, die niet gewoon is, dat Rotterdammers zooveel aandacht aan Piet Heyn schenken.
Ik zeg niets en dat versterkt hen in hun meening dat ik "maar een vreemde" ben. Zij maken een paar opmerkingen, die niet erg vleiend voor mij zijn en uit vrees, nog meer te hooren, laat ik maar gauw merken, dat ik 'n waschechte Hollander ben.
"Moesten jullie eigenlijk niet op school zijn?"
"Eigenlijk wel," glundert de oudste
Ik krijg schik in het geval, want ik merk, dat het ras der Delfshavensche kwajongens nog niet uitgestorven is
"Weet je wat daar staat?" vraag ik, op het standbeeld wijzend
"Piet Heyn", roep er een
"Jawel, maar daaronder?"
"Dat is Spaansch," zegt een ander, wien de Spaansche Zilvervloot parten speelt
"Neen, het is Latijn. En weet je wat het beteekent?
Argentum, wat is dat?"
,,Agenten" zegt hij met iets van ontzag in zijn stem.
Ik laat het maar zoo....
"En Auro?" "Aurore'" "En Utrumque?"
Maar daar zit hij toch even mee
"IJs" zegt hij dan voorzichtig, alsof hij niet zeker van zijn zaak is Maar dan schiet hij er zelf om in den lach en zijn vriendjes grijnzen mee, Zij voelen, onbewust misschien, hoe geestig het jochie was
Maar met zilver, goud en dapperheid valt niet te spotten en met een ernstig gezicht geef ik een verklaring van de spreuk.
Of zij mij begrepen hebben, betwijfel ik.
Ik breng dan het gesprek op Piet Heyn zelf en van hem zijn zij aardig op de hoogte.
Maar zoodra begin ik niet over het standbeeld, of de grapjes zijn niet van de lucht. Ik wijs op den Admiraalsstaf, dien Piet Heyn in de hand houdt
"Wie weet wat dat is?"
Doch zij weten het niet, en het interesseert hun niet ook, want met een gezicht van hou-nou-eens-op-met-dat-gezanik zegt een van hen "Een punktroller" en zij knijpen elkaar van de pret
Heel groot is het respect niet van de moderne kwajongens voor den "kwajongen" van toen. Maar ik weet nu. wat ik weten wil en ik stap op, ga naar huis om mijn artikel te schrijven.
Even kijk ik nog achter mij, waar in de Achterhaven vele schepen liggen. Dan ga ik weg, loop langzaam het pleintje af, de Piet Heynstraat door, en zoo terug langs het oude kerkje en den antieken zonnewijzer. Ik probeer te zien, hoe laat het is. Als ik het goed heb, twee uur, maar als ik dan vergelijk met mijn horloge, blijkt het bij drieen te zijn. Doch mijn horloge heeft mij nog nooit in den steek gelaten en dus is de zonnewijzer van slag af, of zit het misschien in den zomertijd?
Ik loop maar door, de Voorstraat uit, en ik sta op eens weer midden in de twintigste eeuw. Even knipper ik met de oogen, doch ik ga maar niet terug, want het voetstuk is al "bezet "
Echt tot slot nog wat karakteristieke foto's :
Hier heeft jarenlang Maarten, de broer van Alie gewerkt
Maarten wist altijd alles over Rotterdam
We kregen de volgende reaktie :
Allereerst complimenten voor de Engelfriet website. Een must voor elke Rotterdammer of import Rotterdammer zoals ik. :)
Wat een hoop informatie! Vooral de pagina's over de vroege geschiedenis van Rotterdam, en in het bijzonder Delfshaven, spreken mij erg aan. De persoonlijke schrijfstijl maken het ook erg prettig leesvoer. Een weblog avant-la-lettre!
Ik woon hier sinds 1980 (geboren en getogen in Gorkum) en pas sinds ik de website voor Scheepswerf 'De Delft' (www.dedelft.nl) maak ben ik me echt gaan interesseren voor de bijzondere geschiedenis van Delfshaven. Jouw kennis en beeldmateriaal waren daarbij een goede hulp. Ook had ik nu de juiste clou's om verder te zoeken op het web.
Eerst heb ik de informatie gebruikt voor de Delfshaven-pagina op de website van 'De Delft' maar nu ben ik aan een aparte site begonnen. Daarop heb ik, behalve van ducumentatie die heb gevonden in de drie jaar dat ik vrijwilliger bij 'De Delft' ben, ook dankbaar van materiaal van jouw website gebruik gemaakt. Bij deze wil ik je dus bedanken voor het online zetten van zoveel informatie.
Ik volg het goede voorbeeld op http://www.xs4all.nl/~jgsmits/delfshaven/
Met vriendelijke groet,
Joop Smits
Van Paul van Heel ontvingen we deze zeer fraaie prent van Delfshaven uit 1760, of we er iets over konden vertellen:
Volgens Aad zit het zoo:
- Rechts van de haven het Zeemagazijn van de VOC, zie de prent hierboven
- Die molen heet gewoon de Oude Koren Molen, de Oude Koren Molen staat er nog steeds, zie een van de foto's hierboven
- Dat wapen moet van de gemeente Delft zijn, want daar hoorde Delfshaven bij
Weer van die geweldige Joop Smits ontvingen we deze 2 prenten:
En bij de volgende prent heeft iemand zich vergist, dus we hebben deze prent ook maar in ons verhaal over de geschiedenis van Overschie geplaatst:
LINK
Ook nog even deze aanvulling v.w.b. de recentere geschiedenis van Delfshaven:
De schijnbaar Oud-Hollandse ophaalbrug die de Aelbrechtskolk van de Voorhaven scheidt is, ondanks de naam Piet Heyn brug pas gebouwd in 1873. De ijzeren construktie van de Piet Heyn Brug in Delfhaven werd in 1873 vervaardigd door metaalwarenfabriek L.I. Enthoven & Co uit Den Haag.
Voor de jenever in de distilleerderijen was graan nodig, dat werd gemalen in moutmolens. ln de omgeving van de haven zijn nog twee monumentale rompen van dergelijke molens te vinden.
Deze jenever industrieën waren zwaar vervuilend en zorgden voor voortdurend brandgevaar. Delft en Rotterdam wilden ze daarom niet binnen hun muren hebben. De enkele branderijen die in Rotterdam gevestigd waren, werden verplaatst naar Delfshaven en Schiedam. In 1795 telde Delfshaven maar liefst 32 branderijen. Aan de randen van de haven verrezen enorme windmolens voor het malen van de ontkiemde graankorrels, oftewel mout.
Na de Franse tijd werd Delfshaven zelfstandig. Helaas voor Delfshaven zette zich juist een periode van economische neergang in. De VOC was immers opgeheven en de brandewijnindustrie was op zijn retour. De haven verzandde.
Een vriendelijk verzoek aan Rotterdam, in 1841, om het verarmde stadje te annexeren, werd beleefd maar beslist afgeslagen.
Een kleine halve eeuw later bedacht Rotterdam zich echter. De uitgestrekte polders die Delfshaven omringden, waren wel erg aanlokkelijk. De groei van de Rotterdamse haven was in de tweede helft van de negentiende eeuw in een stroomversnelling geraakt door de aanleg van de Nieuwe Waterweg en de ontwikkeling van het Ruhr gebied in Duitsland.
Met de groei van de haven was de bevolking spectaculair toegenomen. In de polders van Delfshaven kon Rotterdam nu mooi zijn arbeiderswijken bouwen. Het betekende het begin van een tweede industriële bloeiperiode voor Delfshaven als deelgemeente van grote broer Rotterdam. Uit deze laatste tijd dateren dus de meeste Delfshavense monumenten.
We ontvingen ook deze bijdrage van J.F. de Jong, waarvoor hartelijk dank:
Over de Hervormde Gemeente Rotterdam-Delfshaven
Bron: "Herdersporen", een blad over predikanten etc. in de voormalige Ned. Herv. Kerk
'Van 10 naar 1 van en van 1 naar 3'
Na lezing van onderstaand verhaal zult U bovenstaande crytische zin begrijpen.
In een vorig artikel werd al gesteld dat de burgerlijke gemeente Delfshaven al sinds 1886 opgeheven is en sindsdien tot de burgerlijke gemeente Rotterdam behoort.
Met de kerkelijk hervormde gemeente is dat niet het geval. Deze is nog steeds 'apart', evenals de overige hervormde ge- meenten aan de rechter Maasoever.
Het oudste kerkgebouw is de Oude- of Pelgrimvaderserk aan de Aelbrechtskolk. Vanaf hier vertrokken de Pilgrimfathers via Engeland naar de 'nieuwe wereld' (Amerika). Dit verhaal zou een apart hoofdstuk waard zijn, maar ik beperk me dus tot de plaatselijke hervormde gemeente.
Tot in de beginjaren van de vorige eeuw telde de gemeente 1 kerkgebouw en 1 predikantsplaats, de Oude Kerk.
In het begin van de 20e eeuw kwamen er - mede door de bevolkingstoename - meerdere kerkgebouwen tot stand, te weten de Nieuwe Kerk aan de 's-Gravendijkwal, de Mathensserkerk aan de Allard Pierson-hoek van Citterstraat . Deze kerk was een voor die tijd moderne kerk, de toren ontbrak n.l. In het stadsdeel Spangen verrees de Kapel Spangen.
Behalve de Oude Kerk die nog elke zondag in gebruik is, is de Nieuwe Kerk gesloopt. De Mathenesserkerk dat toch wel een karakteristiek kerkgebouw was, en de Kapel Spangen werden een moskee en gebruikt door de talloze mede-landers van buitenlandse afkomst. Ook de gereformeerde Duyststraatkerk aan de gelijknamige straat gelegen is hetzelfde lot ten deel gevallen.
Aanvankelijk bestond de bevolking van Delfshaven uit middenstanders, arbeiders, ambtenaren en de zgn. 'gegoeden', welke laatsten aan voornamelijk aan de ´s-Gravendijkwal, Heemraadssingel en Mathenesserlaan woonden.
De tweede wereldoorlog, die Rotterdam in mei 1940 zijn stadshart en o.a. de Wester- en Zuiderkerk geheel verwoestte en de St Laurens- kerk als een bouwval in tact liet, liet aanvankelijk Delfshaven ongemoeid, totdat er in 1943 een deel van de zgn. Wijk Tussendijken, rond de Schiedamseweg door een Engels bombardement vernietigd werd.
Men spreekt hier van een 'vergissing', de bommen waren bedoeld voor het nabijgelegen spoorwegemplacement. Helaas is er (vaak) weinig aandacht aan dit bombardement besteeds, zodat men spreekt van 'het vergeten bombardement'.
Juist in die periode was nu wijlen Ds G. Boer als hulpprediker werk- zaam in de wijkgemeente van de toenmalige Ds J.D. van Hof en werd op wonderlijke wijze gespaard.
(Hierover meer in de biografie 'Passie voor het evangelie', geschreven door Dr Ir J. van der Graaf.)
De uitbreiding van het predikantencorps geschiedde gestaag: rond de Oude Kerk kwamen de wijken 'Oude Kerk' en 'Tussendijken en Bospolder', in welke wijkgemeente predikanten werkten als o.a. Ds C. Brunt, Ds Ir. D. Harteveld (een van de weinige predikanten die de ingenieurstitel had), Ds S. Kooistra (destijds een 'voorman' in de Confessionele Vereniging. Deze wijkgemeente was 'confessioneel' van origine.
De wijkgemeente 'Tussendijken en Bospolder' was een zgn Geref. Bondswijkgemeente, met als eerste predikant de bekende Ds C.B. Holland, die er slechts enkele jaren heeft gestaan, waarna o.a. Ds J.D. van Hof, vanaf 1930 tot aan zijn emeritaat in 1966 de wijkgemeente diende, waarna de wijkgemeente opgeheven werd wegens toenemende ontkerkelijking en financiele tekorten. Deze zinsnede zal helaas telkens in het verhaal terugkomen.
Beide wijkgemeenten warden samengevoegd tot een wijkgemeente 'De Oude Kerk'.
De monumentale Nieuwe Kerk aan de 's Gravendjkwal had aanvankelijk twee predikantsplaatsen, t.w. de wijkgemeente 'Nieuwe Kerk' en een wijgemeente rond de Middellandstraat. Beide wijken warden gediend door respectabele en capabele predikanten, t.w. Ds S.H.J. James, een in die jaren bekend 'preektijger', die de kerstnachtdiensten heft geintroduceerd. Van deze dominee James (spreek uit dzjeems) gaat het verhaal dat hij in het begin van zijn predikantsschap om een of ander akkefietje op het poltiebureau moest verschijnen en bij het opgeven van zijn naam door de dienstdoend agent niet werd geloofd.
Deze dacht dat hij in de maling werd genomen door de domineer, en pas nadat hij zijn legitmatie van huis had gehaald, geloofd werd. Na Ds James kwam Ds J.J. Hietkamp die als Diakonessenhuispredikant vertrok naar Rotterdam Centrum.
Na dat Ds J.W. Schipper en Ds Knottnerus als opvolgende predikanten waren, vertrokken werd de wijkgemeente samengevoegd met de ontstane wijkgemeenten 'Kruiskade' en 'Middelland'.
Dit waren gedeeltelijk arbeiderswijken waar in de wijkgemeente 'Kruiskade' Ds J. Diepersloot (afkomstig uit het zgn. 'Hersteld Verband') werkzaam was en in de wijkgemeente 'Middelland' de predikanten Ds A. Adriani, Ds J.J. Siezen (vader van de bekende TVpresentator Harmen Siezen) en Ds W. Vos werkzaam waren.
Met Ds Vos kreeg de gemeente een predikant die meer dan zijn collega's aandacht schonk aan de vormgeving van de eredienst of wel een 'liturgische dominee.'
Deze predikant was falikant tegen het zogenaamd 'rondpreken'. waardoor de wijkpredikanten sporadisch in de eigen kerk voorgingen. Met zijn komst werden 9uur-diensten ingesteld, welke diensten alle vervuld werden door deze predikant of een 'geestverwant'.
Voor velen waren deze liturgische diensten een novum en Ds Vos besteedde dan ook veel aandacht aan curssussen over de liturgie en stelde morgen- en avondgebeden in. Ds Vos was ook sterk charismatisch (een woord dat men alleen uit de Pinksterkringen kende). Door zijn collega's werd hij vanwege zijn gedrevenheid van een en ander nog weleens op de hak genomen in de (toenmalige) Rotterdamse Kerkbode door o.m. Ds Schrale ('Schrale kost is gezonde kost' placht deze predikant nog al eens te zeggen) en schreef nogal komische en ook wel cryptische wijkberichten die alleen 'insiders' begrepen.
De preken van deze Ds Schrale zaten vaak vol van 'nadenkertjes'.
Ook de Nieuwe Kerk sloot de deuren en Ds Vos kreeg een gymlokaal als plaats van samenkomst en na zijn emeritaat werd zijn wijkgemeente (die inmiddels met de wijkgemeenten 'Nieuwe Kerk' en 'Kruiskade' was samengevoegd) opgeheven.
'Spangen', een wijkgemeente 'achter de dijk' (Mathenesserdijk) en tegen Schiedam gelegen had als kerkgebouw de kapel Spangen en kreeg de eerste predikant in 1945, t.w. Dr G. Ph. Scheers die de wijkgemeente diende tot aan zijn vertrek in 1954 was een zgn Hoedemakeriaan. Hij promoveerde dan ook op deze bekende theoloog uit de 19e eeuw; na zijn vertrek kwam in 1955 Ds P.H. Quartel die de gemeente als laatste predikant diende tot aan zijn vertrek. De Kapel Spangen was toen al verkocht en de gemeente kerkte in een gebouw op de grens van de wijkgemeente.
En toen was er nog maar een….Een kerk (de Oude Kerk) en een predikant (Ds P.L. de Jong) voor de gehele en inmiddels gedecimeerde hervormde gemeente Delfshaven.
Er werd geevangeliseerd tegen de klippen op.
Vanuit de Oude Kerk, waar jarenlang 'kerkdiensten voor iedereen' werden gehouden, waren het inmiddels evangelisatiesamenkomsten gehouden en een evangelist werd aangesteld (Inwendige Zendings Bond) en er kwam een evangelisatiepredikant, thans Ds H.G. van Dolder. Maar we lopen op e.e.a. wat vooruit.
De Mathenesserkerk had o.m. als predikant in de gelijknamge wijkgemeente Ds J.P. Eggink en na diens emeritaat in 1951 kwam Ds M.N. Schrale, die na zijn emeritaat niet werd opgevolgd door een andere predikant, wegens gebrek aan financien en teruglopend kerkbezoek en een toename van de allochtone bevolking, wat dus geleid heeft tot afstoting van de Mathenesserkerk.
In de 'buurwijkgemeente, genaamd 'Wijkgemeente Delfshaven Centrum', eveneens een wijkgemeente behorend tot de Geref. Bondsmodaliteit, waren werkzaam o.m. Dr H. Bout en na diens vertrek kwam de bekende Ds H.G. Abma, die al gauw het stempel van "Kerstendominee" kreeg opgeplakt, wegens zijn sympathieen voor de S.G.P., waarvoor hij later in de 2e kamer kwam. Dat gebeurde overigens pas in 1963, nadat hij in 1955 naar Monster en vandaar in 1959 naar Putten was vertrokken. (Zie de biografie 'Levend in het werk des Heeren', geschreven door Mw. H. van Dolder-de Wit).
Na het vertrek van Ds Abma, kwamen achtereenvolgens Dr H. Goedhart (een begaafd theoloog, die later naar het zendingsveld vertrok), Ds J. Bogaard, Ds H. Smit, Ds W. Dekker en Ds P.L. de Jong, die nog steeds aan de hervormde gemeente is verbonden, zij het dat na de verkoop van de Mathenesserkerk zijn werkterrein verbreed is en hij de Oude Kerk toegewezen kreeg en tot heden de enige 'gewone' predikantsplaats bezet.
Naast de predikanten voor gewone werkzaamheden waren er nog 2 predikanten voor het zgn. bijzonder kerkewerk in Delfshaven werkzaam, n.l. de blijmoedige schipperspredikant Ds A. van der Most, wiens 'Schipperskerstfeest,' op 2e kerstdag altijd grote belangstelling trok, en de academiepredikant, werkzaam t.d.v. Ec. Hogeschool en de diverse andere stedelijke academies, t.w. Ds E. van Bruggen wiens vader rond 1915 predikant in de Oude Kerk was en later naar Amsterdam vertrok.
Beide predikantsplaatsen zijn deels door bezuinigingen opgeheven. Rotterdam kreeg een universiteit en de predikantsplaats werd overgenomen door de Raad van Hervormde Gemeenten van Groot Rotterdam. Het schipperspastoraat maakt thans deel uit van de Geref. Kerk van Rotterdam Zuid.
Wie het verhaal over hervormd kerkelijk Delfshaven leest, krijgt wellicht tranen in de ogen en denkt: 'snelle afloop als de wateren'; van een grote en bloeiende gemeente is thans een 'rest'gemeente over die gelukkig weer God zij dank (en dat is niet als vloek bedoeld) weer in de groei zit.
Inmiddels is er en tweede missionair predikant aangesteld die het werkzaam zal zijn in het zich uitbreidend missionair werk. Gods werk gaat door. Ook in de grote stad.
