Atjeh, de bloedige verovering door Nederland ( 1 / 4 ) Aad 'Arcengel' Engelfriet

ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië ARCENGEL Nederlands-Indië

Homepage

mijn Nederlands-Indië links

INDEX (bottom)

groote broer

......groote broer.......

Atjeh, de bloedige verovering door Nederland (1/4)

Wat kun je op deze 4 pagina's allemaal verwachten

Niet alleen een beschrijving van de akties op Atjeh, maar ook de grote lijn van het wie en waarom, volgens de volgende INDELING

Veel documentatie materiaal ( foto's, links, kaarten, levensbeschrijvingen van Atjeeërs en Nederlanders )

Met natuurlijk ook een LINKS overzicht, bij sommige links ook een samenvatting

Sommige afbeeldingen zijn als thumbnail weergegeven : na één klik met de linker muis wordt het volledige beeld getoond, inklusief een toelichting

Via de link " Back to Atjeh (#) " kom je weer terug op de pagina waar je was

Indien het kB formaat erbij vermeld wordt, dan wordt rechtstreeks doorgelinkt naar de originele source

Uiteraard kon ik niet alle foto's die ik heb, opnemen in deze pagina's. Op een aparte pagina met foto's over Nederlands-Indië zal ik ook z.s.m. veel foto's over Atjeh opnemen. In de tekst op deze pagina's zal ik hiervoor soms een link aanbrengen.

Waar ik mijn kennis vandaan heb gehaald kun je o.m. vinden op de pagina met book covers.

INDELING

Atjeh 1

De kennismaking van Atjeh met de Europeanen

Hoe maakten de Nederlanders (Hollanders en Zeeuwen) kennis met Atjeh ?

De Nederlandse expansie op Sumatra : op weg naar Atjeh...

Een historische herfst wandeling in 1869 in het Haagse Bos

Het voorgevoel van Multatuli

Atjeh 2

Wie was Gouverneur-Generaal James Loudon (1824 - 1900) de man, die de grootste agressie oorlog ooit door Nederland gevoerd, op eigen gezag ontketende

De mening van Multatuli over de Minister van Koloniën Fransen van der Putte (1822-1902 )

De oorlogsverklaring aan het onafhankelijke Atjeh (26 Maart 1873)

De verwerking van de nederlaag , gevolgd door de tweede expeditie

Generaal Eenoog en de geconcentreerde linie

Atjeh 3

Snouck Hurgronje weet de oplossing, van Heutsz schrijft een manifest.....

Van Heutsz, van Daalen, Christoffel, Swart, Colijn en vele anderen aan de slag

Het Atjehse verhaal met o.m. enkele nu nog bekende Atjehse oeléëbalangs en oelama's

Tot 1942 "alles onder controle en gepacificeerd"

Een kritische Wekker

Atjeh 4

Losse eindjes ............. en het LINKS overzicht, bij sommige links ook een samenvatting

Reakties

Back to the Dutch East Indies / Nederlands-Indië INDEX

De kennismaking van Atjeh met de Europeanen

Aceh_summary

Atjeh, op de NW punt van Sumatra, maakte reeds in het begin van de 16e eeuw kennis met de eerste Europeanen, natuurlijk waren dit de Portugezen. Volgens de overlevering echter was de Venetiaan Marco Polo de allereerste Europeaan die (eind 13e eeuw), in afwachting van een gunstige wind, enige tijd aan de kust van Atjeh had moeten wachten. Hij noemde de Atjeeërs zelfs kannibalen !

Waarom de Portugezen ? Heel simpel, de Paus had immers in 1494, twee jaar na de tocht van Columbus, in het Verdrag van Tordesilhas de wereld simpelweg in tweeën verdeeld :

ten Westen van de Kaapverdische eilanden mochten de Castilianen (van het koninkrijk Castilië, dat later deel zou gaan uitmaken van het verenigde koninkrijk Spanje onder Karel V) met de kerstening beginnen, ten oosten mochten de Portugezen aan de slag.

En zo bereikte in 1498 Vasco da Gama de zuidpunt van het huidige India. Binnen 15 jaar werd het gehele kustgebied van ook Atjeh in kaart gebracht.

In 1511 werd de stad Malakka veroverd, vlakbij Atjeh. Atjeh was reeds in deze tijd een machtig zelfstandig moslim koninkrijk, voortdurend in oorlog gewikkeld met zijn buren, maar dit was in die tijd niets bijzonders, want dit gebeurde in Europa ook.

In deze Portugese periode maakte een zekere Fernao Mendes Pinto van 1537 tot 1558 een reis door o.m. "Portugees Indië". Over zijn reizen verscheen in 1569 een beroemd geworden boek "De pelgrimsreis". In deze jaren even beroemd als Don Quichot. In de eerstvolgende eeuwen werden zijn verhalen afgedaan als fantasie en kreeg hij zelfs de bijnaam "Pinto de leugenaar". Men kon gewoon niet geloven dat er ook andere "beschavingen" waren dan de Europese. Nu weten we dat zijn verhalen, net als die van Marco Polo (die ook niet werd geloofd), op eigen waarnemingen hebben berust.

Uitvoerig komt in "De pelgrimsreis" Atjeh aan de orde als een hoog ontwikkeld zelfstandig koninkrijk waarmee je geen ruzie mocht krijgen, want dat hadden de Portugezen al snel door. Zo maar Atjeh binnen komen om tegen een dumpprijs peper aan te schaffen, daar waren de Atjeeërs niet van gediend en dus ontstonden er aan het eind van de 16e eeuw diverse oorlogen tussen de Portugezen en de Atjeeërs.
De Portugezen werden ook gehaat om hun fanatieke zendingsdrang : de gehele wereld moest, aldus de Pauselijke opdracht uit 1494, gekerstend worden en daar waren de mohammedaanse Atjeeërs nu juist helemaal niet van gediend.

Via de onderstaande thumbnail foto's kun je het volgende bekijken :

een kaart uit de bibliotheek van die beroemde Alva

een prachtig schilderij uit ca 1600, met een begeleidende tekst uit 1575

een kaart van het huidige Atjeh

BACK

Atjeh_map_1568_Alva.jpg

Atjehers_1600.jpg

Atjeh_map_1990.jpg
423.71 kB

Back to the Dutch East Indies / Nederlands-Indië INDEX

Hoe maakten de Nederlanders (Hollanders en Zeeuwen) kennis met Atjeh ?

De handel in specerijen bleek zeer lucratief, door de Portugezen werden zeer grote winsten gemaakt. Nederlanders verhandelden de Indische specerijen vanuit Lissabon over de rest van Europa, tot 1580.
In dit jaar werd Portugal ingelijfd door buurman koning Philips II van Spanje en dus waren de Nederlanders niet meer welkom in Lissabon, want het was hartje 80-jarige oorlog. En dus moesten de Hollanders en Zeeuwen zelf hun weg zien te vinden naar dat fabelachtige Indië.

Citaat uit ons Armada verhaal:

(zoals we dat nu zouden noemen)

philipsIV

Philips IV

Koning van Spanje

1621 - 1665

de man die de Vrede van Münster initieerde

Voor het eerst kwam Spanje, in de persoon van Koning Philips IV, toen met een voorstel tot een langdurige wapenstilstand eventueel uitlopend tot een permanente overeenkomst, traditioneel het begin van iets wat zou uitlopen tot 1648 en de Vrede van Münster....

LINK

VOC

WIC

12-jarig bestand

alvapt

Fernando Alvarez de Toledo, Hertog van Alva

1507 - 1582

Gouverneur-Generaal van de Nederlanden
1567 - 1573

link

Ver voor 1580 waren er al plannen, maar was er niet serieus aan begonnen, want zo'n reis duurde soms jaren en men beschikte natuurlijk niet over kaarten. Enkele Nederlanders hadden echter al eens meegevaren op Portugese schepen en een zekere Van Linschoten heeft zijn ervaringen eind 16e eeuw zelfs uitgegeven : de beroemde " Itenerario ". Heel lang was dit het enigste Europese reisboek naar het Oosten, waar ook Britten en Fransen gebruik van maakten. De eerste Lonely Planet ??

Na jaren van voorbereiding vertrokken o.l.v. Cornelis de Houtman vanuit Amsterdam op 2 april 1595 de volgende schepen :

indievierschepen

Mauritius

Hollandia

Duyfken

Amsterdam

om op 15 juni 1596 aan te komen op Bantam, aan de uiterste Westkust van Java. Twee historische data die je voor WOII uit het hoofd moest leren !

Op de rede van Banten

bantam1596

15 Juni 1596

in de Baai van Bantam

bantamhoutman

15 Juni 1596

Cornelis Houtman in onderhandeling in de Baai van Bantam

Bij de tweede reis in 1598 werd Atjeh aangedaan : de haat tegen de Portugezen zat er zo diep in dat de protestantse Nederlanders (tot hun verbazing) zeer gastvrij werden ontvangen. Weliswaar moest Frederik de Houtman ( broer van Cornelis) als gevangene van Sultan Alauddin achterblijven op Atjeh, maar de eerste lading peper was binnen.
Frederik maakte zich verdienstelijk door het Maleis te bestuderen en het eerste Maleis-Nederlandse woordenboek samen te stellen, wat eeuwen is meegegaan ! (Spraeck ende woordboek in de Maleysche en Madagaskarsche talen). Na een jaar werd Frederik weer vrijgelaten.

Het eerste kontakt tussen Nederland en Atjeh werd zelfs vervolgd door een bezoek van een Atjehse delegatie (met geschenken) aan Prins Maurits, die net bezig was met het beleg van Grave. Met groot eerbetoon werden de gasten rondgeleid. Op bezoek kwamen de Rijksgrote Sri Mohammed, de geleerde Abdul Hamid en de tolk Nja Ganti.

Prins Maurits ontvangt bezoek uit Atjeh

Ze waren vanzelfsprekend diep onder de indruk, vooral ook omdat hun op Atjeh was verteld dat Nederland zo iets was vanaf de Noordzee tot aan de Oeral. De leider van de delegatie, Abdul Hamid, mocht zelfs een kanonschot afvuren op het nog katholieke, want Spaanse, Grave, een hele eer !
Enige tijd later stierf de geleerde helaas. Hij werd met veel eerbetoon in de Middelburgse Oude Kerk begraven. In de 19e eeuw is zijn graf verdwenen, omdat toen de kerk werd afgebroken. In 1978 werd in Middelburg een herinneringsplaquette onthuld door Prins Bernard.

mauritsatjeh1

Prins Maurits ontvangt hetzelfde bezoek uit Atjeh,
maar nu volgens een andere schilder
Resultaat van het bezoek was dat er in 1607 een verdrag tussen de twee gelijkwaardige staten werd afgesloten waarbij peper geleverd zou worden in ruil voor militaire steun tegen de gezamenlijke vijand Portugal cq Spanje, want Malakka was nog steeds in handen van de gemeenschappelijke vijand.

In deze periode kwam ook de Britse Admiraal James Lancaster met een eskader schepen naar Indië en bracht ook een bezoek aan Atjeh en de Molukken. In 1619 braken er zelfs gevechten uit tussen de Nederlanders en de Britten voor de kust van Bantam. Enkele jaren later besloten de Britten zich gedeeltelijk terug te trekken, de Nederlandse druk werd te groot. Op Ambon werden een aantal Britse handelaren zelfs gearresteerd en terechtgesteld door de Nederlanders, wat de Britten nog heel lang hebben onthouden.

In 1621 bezocht de Franse Generaal De Beaulieu Atjeh en hij kreeg ongeveer 1000kg peper mee als persoonlijk geschenk van Sultan Iskandar Muda voor Koning Lodewijk XIII. Eind 17e eeuw werd Atjeh nogmaals door een officiele Britse delegatie bezocht.

In 1629 probeerde Atjeh Malakka te veroveren, meer dan 200 schepen met 20.000 man zeilden uit, ondanks toepassing van Europese belegeringstaktieken bleef succes uit. Wel werd het de toenmalige wereld weer duidelijk : met Atjeh valt niet te spotten, een krijgsmacht van 200 schepen ! Na enkele jaren nam de kracht van Atjeh af en raakte het land verlamd door interne oorlogen. De VOC maakte er dankbaar gebruik van, de VOC veroverde zelf Malakka, wat het einde betekende van de Portugese aanwezigheid in Indië (met uitzondering van o.m. Timor) Het lukte de VOC ook om in 1663 beschermingsverdragen af te sluiten tegen Atjeh (in ruil voor peper) met voormalige Atjehse vazalstaten.

Tot het einde van de VOC (in 1796 officieel failliet verklaard) werd het verdrag afgesloten in 1607 tussen twee onafhankelijke staten met-een-gezamenlijke-vijand aangehouden.

Op het eind van de 17e eeuw werd Atjeh als volgt beschreven:

Het grote en machtige eiland Sumatra wordt in verscheidene koninkrijken verdeeld. Atjeh is hiervan het machtigste: het voert niet alleen de koninklijke scepter over steden en handelsplaatsen van Pedir, Pacem, Daya, Barross, Passaman, Tycouw, Pryaman en Padang, maar ook over landen van het vasteland als Kedah en Perak.
Men neemt aan dat het grootste deel van Sumatra onder het bewind van Atjeh valt.

In het zuiden van Sumatra behoren Sillebar, Dampin, Lampong, Palembang en Djambi tot het koninkrijk Bantam of het Javaanse Mataram. Veel kleine koningen van Sumatra staan dus onder Atjeh of Java.

Eén van de belangrijkste handelsplaatsen is Pedir dat negen à tien mijl ten oosten van Atjeh ligt en vroeger ook een koninkrijk was. Het wordt door een gebergte van Atjeh gescheiden. Het levert net als Poelau Weh vrij veel zwavel. De akkers van Pedir zijn zeer vruchtbaar en leveren rijst en allerlei soorten fruit. Verder langs de oostkust liggen Pacem, Deli, Aru, Camper, Indragiri, Djambi en Palembang.
De laatste drie zijn de belangrijkste uitvoerhavens die ons veel peper leveren. Ook Indrapoera, op 3 1/2 graden breedte en net als de andere plaatsen aan een rivier gelegen, brengt veel peper voort. Sommige plaatsen leveren ook vrij veel benzoë, goud en kamfer zoals Padang, dat aan een mooie rivier is gelegen en waar Indische vaartuigen en grote schepen een schuilplaats kunnen vinden.

Sillebar ligt op de westkust op 4 graden zuiderbreedte en behoort tot het koninkrijk Bantam. Het ligt in een baai aan een brede rivier en is omringd door hoge bergen en wildernissen. De landerijen aldaar brengen overvloedig peper voort, net als in Manancabo, waar ook krissen of Javaanse dolken worden gemaakt.

Het dichtbevolkte Pryaman, goed voorzien van levensmiddelen, levert ook peper, net als Tycouw dat maar een paar minuten onder de evenaar ligt. Het is slordig gebouwd en behoort bij Atjeh, net als Passaman, enige mijlen ten noorden van Tycouw.
Passaman ligt een kleine mijl landinwaarts aan de voet van het hoge gebergte Barros en aan een grote rivier. Het brengt peper, kamfer en benzoë voort. Hierna volgen nog Singkil, Labos en Daya, alle behorende bij Atjeh:

Het koninkrijk Atjeh, gelegen aan de noordkust van Sumatra, is dichtbevolkt. De hoofdstad heet ook Atjeh en is, op z'n Indisch, redelijk goed gebouwd. Het ligt in een vlakte aan een mooie rivier, ongeveer een halve mijl van de zee. De lucht schijnt daar gezonder te zijn dan verder in het zuiden. Aan de linkerkant van de rivier staat een kasteel om vijandelijke schepen de toegang te beletten.
Het langwerpige, koninklijk slot is groot en omgeven door een watergracht maar het is niet erg sterk en op de Indische manier gebouwd. Ook is het op sommige plaatsen voorzien van zwaar geschut. Andere kleine verdedigingswerken die het hof van de koning moeten beschermen, bevinden zich in de omgeving van Atjeh op strategische passen, bij kreupelbossen, doornhagen en moerassen.

De inwoners van Atjeh zijn al vanouds zeer machtig te land en ter zee. Meerdere keren hebben zij de Portugezen in Malakka aangevallen en hun scheepvaart belemmerd door met hun schepen in de Straat van Malakka te kruisen. De Portugezen hebben daardoor op Sumatra nooit vaste voet aan de grond kunnen krijgen.
De koning van Atjeh bezit grote rijkdommen, in het bijzonder goud, juwelen en olifanten. Zijn eretitels zijn niet minder verwaand, godslasterlijk en ergerniswekkend dan die van de koning van Siam. De vorst gebruikt zijn bijvrouwen zowel als binnenwachten voor de zalen en kamers van het hof, als voor zijn vermaak en dienstbaarheid. Ook wordt de majesteit door gelubde mannen bediend en bewaakt. De shahbandars en edelen besturen met de koning het rijk. In onze tijd regeerde er een koningin die, zoals werd beweerd, met een Hollander probeerde te trouwen maar de Edele Heren in Batavia wilden daar om goede redenen niet van horen.

De Atjeeërs zijn, meer dan hun buren, vermaard als goede krijgslieden. Niet alleen op Sumatra maar ook op de vaste kust van Malakka hebben ze meerdere keren landen en steden veroverd. Ze zijn dapper en slagvaardig en hun vijanden vaak te slim af.

In Atjeh wordt door christenen, moren, Maleiers en Chinezen veel scheepvaart bedreven. Goud, metaal, tin, benzoë, kamfer en vooral peper worden tegen Coromandelse, Bengaalse en Suratse katoenen kleden en andere stoffen in grote hoeveelheden verhandeld.

BACK

Back to the Dutch East Indies / Nederlands-Indië INDEX

De Nederlandse expansie op Sumatra : op weg naar Atjeh...

Na de inlijving van Nederland bij Frankrijk werden in 1811 de restanten van het VOC rijk overgenomen door de Britten. In Oost-Indië had de Britse gouverneur Raffles, die in 1816 na zijn gedwongen vertrek uit Batavia, Singapore stichtte, (dat al snel Batavia economisch overvleugelde) in zijn 5 jaar als gouverneur vele hervormingen ingevoerd.

De terugkomst van de Nederlanders in de jaren 1816 - 1820 ging met veel strubbelingen gepaard. Want de Nederlanders wilden een aantal "hervormingen" weer terugdraaien.

Financieel was de teruggave van Oost-Indië voor het nieuwe verarmde koninkrijk onder Willem I een ramp. De Britten hadden gewild dat het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden ( verenigd, officieel tot 1839, met België ) als evenwicht t.o.v. het gevreesde Frankrijk ook weer enkele koloniën moest hebben. De Britten waren zelfs zo vriendelijk om een lening te verstrekken om het ( financiële ) hoofd boven water te houden.

In 1824 werd het beruchte Londense tractaat opgesteld. Voor alle meningsverschillen over Azië tussen de Nederlanders en de Britten werden een groot aantal afspraken gemaakt :

De Britten stemden o.m.toe om

alle Britse steunpunten op Sumatra over te dragen aan de Nederlanders

hun kantoor op Atjeh te sluiten

Als tegenprestatie kwamen de Nederlanders met o.m.

alle Nederlandse steunpunten in India en Malakka zullen worden overgedragen aan de Britten

Nederland zal geen poging doen het onafhankelijke sultanaat Atjeh te veroveren

De Nederlanders beloofden dat zij er zorg voor zouden dragen dat "Atjeh de veiligheid en handel niet in gevaar zou brengen, zonder aan de soevereiniteit van het sultanaat te tornen". Een tegenstrijdigheid die door de Nederlanders op geheel eigen wijze zou worden geinterpreteerd !

In 1833 werd met de sultan van Djambi, aan de oostkust van Sumatra een overeenkomst gesloten, waarin hij zich, aldus de Nederlandse versie van het verdrag (de Maleise versie was wat anders !) , "voor altoos onder de bescherming en het oppergezag van het Nederlands-Indisch Gouvernement stelde".
Meer van dit soort verdragen werden in de volgende jaren afgesloten met sultanaten aan de oostkust van Sumatra.

Aan de westkust van Sumatra werd de hele kuststrook tot Atjeh bezet o.l.v. Gouverneur Michiels.
De akties van Michiels drukten echter te zwaar op de begroting en bovendien brachten de 'gepacificeerde' gebieden niet veel op. Ondanks protesten van Michiels besloot de Minister van Koloniën Baud om in de jaren vanaf 1840 de Nederlandse troepenmacht op Sumatra drastisch te verminderen, want na de Belgische inboedelscheiding in 1839 en de kosten van het 'staande' leger in Brabant gedurende 9 jaar, was de Staatskas leeg. Ook onder druk van de Britten vanuit het naburige Singapore werd besloten om een aantal posten op de oostkust van Sumatra te ontruimen, want volgens de Britten had Michiels een aantal gebieden veroverd die tot de invloedssfeer van Atjeh behoorde en dit was dus in strijd met het Tractaat van Londen. Eigenbelang van de Britten speelde natuurlijk ook mee, zij hadden in deze gebieden diverse handelshuizen.

Michiels was trouwens de man met wie Douwes Dekker (Multatuli) in konflikt kwam in zijn periode als controleur te Natal op de Westkust van Sumatra. Michiels sneuvelde in 1849 op Bali. De opvolger van Michiels op Bali was Jan van Swieten.
Vanzelfsprekend krijgt Michiels een eigen monument in Batavia :

monumentmichiels

De aanspraken op heel Sumatra, inklusief volgens het Tractaat van Londen de 'zorg' voor Atjeh, werden echter niet opgegeven. In het Corpus Diplomaticum Neerlando-Indicum werd precies beschreven waar Nederland 'soevereiniteit' bezat, zonder uiteraard de plaatselijke bevolking hiervan op de hoogte te stellen. Ook de 'zorg' voor Atjeh was opgenomen in het Corpus Diplomaticum Neerlando-Indicum en dit werd later vaak aangehaald als rechtvaardiging van het beleid t.o.v. Atjeh. Zo werd, zouden we nu zeggen, recht gebreid wat absoluut krom was, maar toen voor DE waarheid aangenomen, want men had een taak, daar in de Oost. Men moest de inboorling verheffen, maar om deze te verheffen, moest hij wel eerst worden onderworpen aan de superieure Europese beschaving.

GG_Van_der_Capellen

In 1824 richtte Gouverneur-Generaal Van der Capellen zich bijvoorbeeld rechtstreeks tot de bevolking van Ambon, na het bloedig neerslaan van de opstand geleid door Pattimura, met de woorden:

" Wij zijn niet tot u gekomen om u te bestraffen, maar om u op te beuren en te redden. Wij zullen u leeren deugdzame menschen en goede onderdanen te zijn"

De koloniale staat als "Weldoend Vader", de Nederlandse residenten als "Groote Broer" .

De Gouverneur-Generaal werd dus al snel de "Groote Heer", genoemd.

Sommige Gouverneur-Generaals , zoals Daendels, werden zelfs "Donderende Groote Heer", genoemd.

James_Brooke

In het midden van de 19e eeuw verschenen er avonturiers op het toneel die geheel op eigen houtje gingen proberen een eigen koloniaal vorstendom te stichten, het bekendste voorbeeld was James Brooke die er in slaagde op Noord Borneo zich in 1841 te laten benoemen tot radja van Sarawak. (de reden waaom Sarawak nu niet behoord tot Indonesië) Volgens de Corpus Diplomaticum Neerlando-Indicum was dit echter wel Nederlands gebied. Na nog wat meer van dit soort privé akties (die ook niet allemaal succes hadden natuurlijk) werden de Nederlanders nerveus : dacht je ergens de baas te zijn, kom je erachter dat dit dus niet zo is. Iets opschrijven in een boek is natuurlijk iets anders dan de werkelijkheid. Bovendien was de kommunikatie in die dagen natuurlijk ook niet geweldig, een gerucht dat pas na maanden geverifieerd kon worden, wordt in de tussentijd steeds meer waarheid. En soms bleken geruchten ook waar te zijn. En dus werden er vanaf de jaren 50 van de 19e eeuw weer diverse, al dan niet militaire, akties gevoerd met eigenlijk maar één doel : het sluiten van verdragen oftewel het laten erkennen van de Nederlandse soevereiniteit. Vooral de Britten in het nabije Singapore werden niet vertrouwd en dat ondanks het in 1824 afgesloten Londense tractaat.

Ook op Sumatra werd men weer aktiever, want daar, aldus die kontinue geruchten, waren Britten (al dan niet op eigen houtje of met steun vanuit Singapore, aldus weer die geruchten) gesignaleerd, tot in Atjeh toe.
Maar de Britten hielden zich echt aan het Tractaat van Londen : de sultan van Siak (op Oost-Sumatra) kreeg nul op het rekest vanuit Singapore toen hij de Britten verzocht om steun om een intern konflikt op te lossen. Nadat echter een Brit op eigen houtje probeerde het gezag over Siak in handen te krijgen, wendde de sultan (gestimuleerd door de Nederlandse regent, dat wel) zich tot Batavia. In 1858 werd het Siak tractaat afgesloten : Nederland verwierf de soevereiniteit over Siak, de grenzen van Siak werden echter zo ruim mogelijk beschreven en dus vielen, volgens de Nederlanders althans, ook sommige Atjehse gebieden en havens onder de Nederlandse soevereiniteit, zonder dat Atjeh dit wist natuurlijk. Ook met een ander sultanaat grenzend aan Atjeh werd een dergelijk ruim bemeten verdrag gesloten.

Woedende reakties vanuit Singapore waren het gevolg, maar Batavia hield vol en ging zelfs verder...In 1863 werd met Deli een verdrag gesloten. Een Nederlandse tabaksplanter Nienhuys vestigde zich in Deli en al spoedig was de in 1869 door Nienhuys opgerichte Deli Maatschappij, die al snel het monopolie verwierf over de handel in Deli tabak, een groot commercieel succes. Helaas voor de Deli Maatschappij, waren een aantal plantages gevestigd in de grensgebieden met Atjeh en de Atjeeërs voerden nog wel eens een 'aktie' uit, niet alleen op het land, maar ook op zee. De "rustige" handel werd van tijd tot tijd verstoord door een aktie vanuit Atjeh, bovendien moest er steeds meer land voor de tabaksplantages worden ontgonnen en gecultiveerd. Deze dure grond cultivaties kwamen steeds dichter bij Atjeh te liggen en dus moest er een oplossing gevonden worden.

De Hongaarse planter Laszlo Szekely veroorzaakte eind 19e eeuw nogal wat opwinding in Batavia, toen zijn boek Tropic Fever verscheen met daarin een aantal gruwelijke details over de koelies op de tabaksplantages in Deli. Door een zilveren munt te aanvaarden en een vingerafdruk op een kontrakt waren zij voortaan een soort lijfeigenen geworden. Op de schepen naar Sumatra werden de mannen geslagen en gescheiden van hun vrouwen. Op de kade na aankomst mochten de reeds aanwezige koelies, mits ze goed hun best hadden gedaan, een keus maken uit de aangevoerde vrouwen.
De plaatselijke bevolking werd met geweld verdreven, gezinnen werden uit elkaar gehaald en de gevangenen werden te werk gesteld tegen een zeer karig loon met nauwelijks meer recht op leven, kortom een slavenbestaan....
Iemand beschuldigd van diefstal werd in een tijgerkooi gegooid. Batakkers, toen nog kannibalen, mochten op ontsnapte koelies jagen. Vrouwen werden voor enkele guldens verkocht aan wie ze maar wilden hebben.

Op latere leeftijd werd Laszlo Szekely ook tabaksplanter in Deli, ook op zijn plantages werden koelies te werk gesteld ! Zijn vrouw Madelon Lulofs schreef in 1911 de roman "De Hongertocht" over een "lost patrol" in Atjeh, waarop de TV serie "In Naam der Koningin" werd gebaseerd die enkele jaren geleden werd uitgezonden.

In_naam_der_koningin

BACK

Back to the Dutch East Indies / Nederlands-Indië INDEX

Een historische herfst wandeling in 1869 in het Haagse Bos

Londen had in 1815 aan de wieg gestaan van het Verenigde Koninkrijk der Nederlanden, de oude Republiek der Zeven Verenigde Provinciën, inklusief de oude Generaliteitsgebieden "Brabant en Limburg" (nu volwaardige gewesten), en de sinds 1581 afgescheiden Zuidelijke Nederlanden (het huidige België). Londen had in 1830 echter het Verenigde Koninkrijk der Nederlanden in de steek gelaten. Na 1830 werd Nederland niet meer als gelijkwaardig beschouwd door de Britten. De Britse gezanten in Den Haag waren meestal dan ook als eerste op de hoogte van politieke veranderingen, waaruit zij hun voordeel probeerden te halen !

Als klein landje aan de overkant van de Noordzee was Nederland voor de Britten niet meer zo belangrijk, des te belangrijker was Nederland echter als grote koloniale mogendheid in het Verre Oosten. Voor zowel het Ministerie van Buitenlandse Zaken als het Ministerie van Koloniën hadden de Britten een aparte gezant, waarbij de gezant verantwoordelijk voor de kontakten met het Ministerie van Koloniën het belangrijkste was.

Nederland speelde op het Europese toneel geen rol meer van betekenis, maar wat betreft de koloniale politiek was Nederland een zeer belangrijke Britse rivaal die zijn eigen koloniale weg ging. Uiteraard werd zo veel mogelijk het konflikt met het machtigste rijk in de 19e eeuw (Groot-Brittannië) vermeden, altijd werden compromissen gezocht, zo ook voor de kwestie rond Atjeh oftewel de scheepvaart door de strategisch belangrijke Straat van Malakka.

In 1869 was het Suez kanaal geopend, waardoor de betekenis van de Straat van Malakka voor zowel de Britten als de Nederlanders, uiterst belangrijk was geworden. De oude scheepvaartroutes om Kaap de Goede Hoop waren ineens verdwenen en nu ging al het scheepvaart verkeer niet meer ten zuiden van Sumatra naar Batavia, maar via Singapore en dus ook de Straat van Malakka, dus vlak langs Atjeh. Ook erg dicht langs Atjeh moesten de schepen op weg naar het net opbloeiende Deli ten zuiden van Atjeh.

De noodzakelijke economische rust werd soms vanuit de Noord Sumatraanse kuststaatjes verstoord, zowel op zee als op het land, zonder dat de Sultan van Atjeh ingreep en daarover waren Den Haag en Londen het al jaren roerend eens : zo'n onafhankelijke eigenzinnig gebied op zo'n belangrijk strategisch punt, daar moest wel vanuit Europa toezicht opgehouden kunnen worden.
Zowel Den Haag als Londen kwamen tot de konklusie dat het in 1824 afgesloten Londense tractaat niet meer voldeed. De Nederlanders hadden weliswaar beloofd dat zij er zorg voor zouden dragen dat "Atjeh de veiligheid en handel niet in gevaar zou brengen, zonder aan de soevereiniteit van het sultanaat te tornen", maar dit voldeed eind zestiger jaren, niet meer aan de nieuwste koloniale inzichten !

In de herfst van 1869 maakt de Minister van Koloniën de Waal een wandeling in het Haagse Bos en wie komt hij daar tegen, uiteraard niet geheel toevallig, : de Britse gezant Harris !

Terwijl zij samen verder wandelen wordt de koloniale wereld gedeeltelijk herverdeeld, "natuurlijk het zijn maar ideetjes, denk er is over na" op deze manier zal het wel gegaan zijn... Het gevolg is wel dat er officiële onderhandelingen starten tussen Den Haag en Londen dat uiteindelijk in november 1871 wordt afgesloten met een nieuw tractaat, het Sumatra tractaat. Het oude Londense tractaat uit 1824 werd tegelijkertijd ontbonden.

In het Sumatra tractaat werd het volgende afgesproken, uiteraard zonder de bewoners te raadplegen die toevallig in die gebieden woonden, bijvoorbeeld de Atjeeërs !

De laatste Nederlandse bezittingen aan de Goudkust van Afrika (het huidige Ghana) worden voor dfl 47.000,= verkocht aan de Britten, w.o. het Nederlandse ex-slavendepot Kasteel St. George d'Elmina

Kasteel St. George d'Elmina

Dit punt van het Sumatra tractaat levert nog in de Tweede Kamer de nodige diskussies op : " Ik sta geen grond der vaadren af, wier kloekheid ons dat erfdeel gaf". Ook Koning Willem III "betreurt het verlies van Onzen laatste Afrikaansche Erfgoederen "

Ondanks het feit dat de Britten al lang via hun Haagse informanten weten dat die Afrikaanse gebieden nauwelijks nog de moeite waard zijn, want de slaventransporten zijn reeds lang geleden voor het laatst uit Kasteel St. George d'Elmina vertrokken, gaan zij in op de deal om op deze manier hun kuststrook ter plaatse beter te kunnen verdedigen tegen de Ashanti

Ook enkele nog resterende Nederlandse concessies langs de kust van Brits-Indië worden aan de Britten overgedaan

Nederland mag kontraktarbeiders werven in Brits-Indië t.b.v. Suriname

Vanuit de Tweede Kamer wordt erop aangedrongen om de Nederlandse soevereiniteit over Noord-Borneo, bijv. Sarawak, te herstellen, maar hierover komt vanuit Londen geen reaktie, want ook zij hebben geen invloed op mensen als James Brooke

De Britse gouverneur van Singapore wordt geraadpleegd. Hij is er voorstander van dat de Nederlanders Atjeh veroveren om zo rust in het gebied te brengen. Britse zakenlieden worden ook steeds meer gehinderd door de onrust die in en rond Noord Sumatra heerst, doordat "bewoners met bewapende prauwen elkaars havens afsluiten zonder dat dit tot ingrijpen leidt van de soeverein over dit gebied, nl de Sultan van Atjeh".En dit alles gaat ten koste van de ruilhandel peper vs opium en daar gaat het om in deze gebieden !

Minister Engelbert de Waal had, volgens zijn tijdgenoten een geweldige deal afgesloten, niet wetende dat Nederland met de vrije hand wat betreft Atjeh, zeer roerige jaren tegemoet zou gaan. Hadden zij maar geweten dat t.g.v. de Atjehse 'pacificaties' de winsten uit Nederlands-Indië, nagenoeg geheel zouden moeten worden gebruikt om de militaire akties te bekostigen......

In het jaar dat het Sumatra tractaat wordt ondertekend is Engelbert de Waal geen minister meer, want het kabinet waar hij deel van uit maakte, is dan al weer verdwenen. Uniek in de Nederlandse geschiedenis is dan wel dat Koning Willem III weigert om Engelbert de Waal de gebruikelijke medaille op te spelden. Het verlies van "Onzen laatste Afrikaansche Erfgoederen " zit de Koning nog steeds dwars. Engelbert de Waal sterft rond de eeuwwisseling geheel vergeten in een Haagse bovenwoning.

BACK

Back to the Dutch East Indies / Nederlands-Indië INDEX

Het voorgevoel van Multatuli

`het is er om te doen om Atjin intepalmen.
Het zal dan ook geschieden, maar niet zonder moeite,
want de Atjinezen zyn strydbaar.
Ik schreef u immers reeds:
We zullen hooren van oorlog op Sumatra' 27 februari 1872

In oktober van datzelfde jaar herhaalt hij zijn profetie in zijn open

'Brief aan den Koning' :

`Uw Gouverneur-Generaal, Sire, staat op het punt, on-
der gezochte voorwendsels, hoogstens op grond van kun-
stig geprovoceerde reden, den oorlog te verklaren aan den
Sultan van Atjeh, met het voornemen dien Souverein
te beroven van zyn erfdeel. Sire, dit is noch dankbaar,
noch edelmoedig, noch eerlyk, noch verstandig. (...)
Reeds te lang, Sire, hebben wy door onze wanbe-
dryven in Indië, alle aanspraak op de sympathie van
Europa verbeurd. Het aanvallen van Atjeh zou een
door uw vyanden gewenst zegel zetten op de algeme-
ne verachting.' (referentie)

klik dan HIER

Geinteresseerd in een historische rondleiding voor uw eigen groep(je) door Aad 'arcengel' Engelfriet, webmaster van deze grootste Nederlandstalige geschiedenis website, door o.m. een stad of streek in bijv. Nederland, België, Duitsland, Groot-Brittannië, Ierland en/of een historische lezing, publicatie, recensie:

Voor meer vrijblijvende informatie

aad@engelfriet.net

Wilt U eerst meer weten over Aad Engelfriet:

klik dan HIER

BACK

Back to the Dutch East Indies / Nederlands-Indië INDEX

Continue with Atjeh 2

Continue with Atjeh 3

Continue with Atjeh 4

Geinteresseerd in mijn andere verhalen over Nederlands- Indië ?
Er komen er nog meer......

Pramoedya_Ananta_Toer

Introduktie geschiedenis Nederlands-Indië

GG_sJacob

Governors-General of the Dutch East Indies

coen

Jan Pieterszn Coen en de uitroeiing van de bevolking op de Banda eilanden

raadhuis Batavia 1750

De moord op ruim 5000 Chinezen in 1740

Ambon_1817

Wie was Pattimura ?

Diponegoro

Wie was Diponegoro ?

Radja_van_Lombok

Het "verraad" van het huidige vakantie eiland Lombok en de "Schatten van Lombok"

Balinees monument ter herinnering aan de strijd tegen de Nederlanders

De pacificering van het huidige vakantie eiland Bali

Wilhelmus van Nassaue,
Ziet gij dien heldenstoet?
Zij schoten op de vrouwen
En drenkten 't land met bloed.
De kwasten der banieren
zijn darmen van een kind.
Licht dat ge aan hun rapieren,
nog vrouwenharen vindt.

De Atjehse agressie oorlog.

De grootste aanvalsoorlog ooit door Nederland gevoerd met als resultaat 100.000 doden en 1.000.000 gewonden

Bali in the 19th century

Book covers and references

Batavia harbour 1870 de kleine boom

Photos and images of the Dutch East Indies

            ......een roofstaat aan de Noordzee......
            .....dat spoorwegen bouwt van gestolen geld en tot
            betaling de bestolene bedwelmt met
            opium, Evangelie en jenever...

             Aan U durf ik met vertrouwen te vragen of het
            Uw wil is dat daarginds Uw meer dan dertig
            millioenen onderdanen worden mishandeld en
            uitgezogen in UWEN naam?

            Multatuli [1860] ...aan Nederland...Koning Willem III

Assistent_resident_Eduard_Douwes_Dekker_van_Lebak_Residentie_Bantam

....dat dorp stond in brand, omdat het veroverd was door Nederlandsche soldaten.......

Ja, 't dorp was veroverd door Nederlandsche soldaten, en stond dus in brand.

Op Nederlandsche heldendaad volgt brand.
Nederlandsche overwinning leidt tot verwoesting.
Nederlandsche krygsbedryven baren wanhoop.

Reakties welkom

mijn Nederlands-Indië links

top

Back to the Dutch East Indies / Nederlands-Indië INDEX

Last update :

6 April 2010