Heb je een vraag of opmerking voor Gerrie van der Laan, stuur dan Aad, de webmaster, een email: aad@engelfriet.net
Op onze site kun je meer vinden over de in dit verhaal genoemde namen en aspekten, gebruik daarvoor onze zoekmachine:
| Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld schilder en klik op ENTER |
|---|
Rotterdamse schilderkunst in de 18de eeuw en schilderijenverzamelingen in de 17de en 18de eeuw
Adriaan van der Werf
In de 18de eeuw ging het met de schilderkunst snel bergafwaarts. Naast Van der Werff zijn er in de eerste helft van die eeuw maar enkele schilders van betekenis geweest. Elias van Nijmegen, door Gerrit van Spaen "een zeer goed conterfeitsel- en kamerstukschilder" genoemd, zijn zoon Dionijs, vaardig in het schilderen van portretten, arcadische landschappen en serafijntjes, waarvoor de dichter Dirk Smits hem een "kunstlauwrier" vlocht en diens zwager, de portret- en decoratieschilder Gerard Sanders.
In de tweede helft van de 18de eeuw viel er een opleving van de belangstelling voor de schilderkunst te constateren, die zich openbaarde in de stichting van het Genootschap "Hierdoor tot hooger" in 1773. Het initiatief ging uit van de zee- en scheepsschilder Hendrik Kobell. De eerste bijeenkomsten werden gehouden in de stadsherberg De Romein even buiten de Delftsepoort aan de Schie.
Stadsherberg De Romeijn, net buiten de Delftsche Poort
Het bestuur berustte bij twee commissarissen en een secretaris. Het was er echter niet altijd pais en vree, want enige leden zonderden zich af en hielden bijeenkomsten in de stadsherberg bij het Ponteveer, waar Jan Grut kastelein was, waarom zij met de naam Grutterianen bestempeld werden. Weldra zagen zij uit naar een gunstiger gelegen lokaliteit en vonden die in een kamer in de Bierstraat boven de stal van een rijtuigverhuurder. Daar tekenden zij tweemaal in de week naar het gekleed model. In 1774 verhuisde het Genootschap van de Bierstraat naar het Steiger bij de Grotemarkt. Enige bekende schilders uit de 18de eeuw waren:
- Pieter van Zanten, portretschilder en kunsthandelaar, A.C. Hauck eveneens portretschilder: zijn enige dochter trouwde met zijn leerling Cornelis Bakker.
- Gerard van Nijmegen schilderde landschappen en vervaardigde kopieën naar de werken van oude meesters als Ruysdael en Hobbema.
- Prey was een middelmatig kunstenaar, maar een goed docent.
- Brasser maakte naam als graveur en tekenaar van stadsgezichten.
- Malleyn was rijtuig- en behangselschilder en tekenaar van paarden.
- Gerrit Groenewegen, de bekende tekenaar van schepen en havengezichten, die door zijn vader oorspronkelijk voor het vak van scheepstimmerman bestemd, tengevolge van een ongeval daarvoor ongeschikt geworden en daarom in de leer gedaan was bij Nicolaas Muys.
- Jan Stolker, Amsterdammer van geboorte en leerling van Quinkhard, die zich vooral toelegde op het maken van portretten en mezzotinto prenten naar 17de-eeuwse meesters en het beschilderen van kamerbehangsels.
- Hendrik Roosing, die prentjes voor boeken etste.
- Daniel Bruynincx, een beroemd portrettist, die ook naam maakte met het beschilderen van waaiers.
- Pieter Anthony Wakkerdak, graveur en gelegenheidsdichter.
- Dirk Anthony Bisschop, een wapen- en rijtuigschilder en zijn leerling Dirk Langendijk, die zo meesterlijk levendige straattafereeltjes en militaire gebeurtenissen wist uit te beelden.
- Ludolph Bakhuizen, kleinzoon van de beroemde gelijknamige 17de-eeuwse schilder, eigenaar van de tegelbakkerij Het Wapen van Dantzich aan de Hoogstraat.
- Ludolf van Backhuyzen (1631-1708) wiens werken tot diep in de 18de eeuw ijverig werden nagevolgd. Woeste stormen, dreigende luchten, uiterlijke effecten met theatrale stemmingen komen in het oeuvre van deze kunstenaar na 1670 ongeveer op de voorgrond. Zijn vroegere werken sluiten daarentegen aan bij de rustiger gestemde kunst van het midden der 17de eeuw.
- Franciscus Xavery, beroemd waaierschilder.
- De graveur Robbert Muys, broeder van de reeds genoemde Nicolaes, beiden zoons van de schilder Willem Muys, een Schiedammer van geboorte, die in deze stad gewerkt had.
- Jan Punt, de bekende toneelspeler, tevens graveur van naam.
De toneelspeler Jan Punt aan het werk in Rotterdam
- Matthias Sallieth, bekend als graveur van de tekeningen van zijn vriend Langendijk.
- Wilhelmus Metellus, een Duits portretschilder uit Anholt, die de laatste jaren van zijn leven te Rotterdam doorbracht en wiens weduwe hertrouwde met de beeldhouwer Carolus Castoldi.
- Theodorus de Roode, Rotterdammer van geboorte, die hofschilder was geweest van Prins Karel van Oostenrijk en in 1771 naar deze stad terugkeerde, behalve schilder ook een verdienstelijk etser.
- Taco Scheltema, de schilder van de portretten van achttien directeuren van het Bataafs Genootschap.
De boedelinventarissen van gezeten Rotterdammers uit de 17de en 18de eeuw bevatten meestal een min of meer uitvoerige opsomming van het bezit aan schilderijen en tekeningen, waarmee zij hun huizen hadden opgeluisterd. Familieportretten ontbreken bijna nooit, maar ook zeestukjes, jachttaferelen, boerenkermissen, interieurs en mythologische of bijbelse voorstellingen komen er herhaaldelijk en in benijdenswaardige overdaad in voor. Soms blijkt duidelijk, dat we met een collectioneur te doen hebben, die met kennis van zaken en fijne smaak zijn verzameling heeft opgebouwd.
In het midden van de 17de eeuw woonde hier een zekere Hendrick Beck, "Francoyse schoolmeester" van beroep, die door de overheid was aangesteld om schrijfonderwijs te geven in de Latijnse school. Deze eenvoudige man had een beroemde zoon, David, die te Londen in de leer was geweest bij Van Dijck en in 1647 hofschilder van Koningin Christina van Zweden werd. Niemand minder dan Vondel achtte zich geroepen om zijn lof te zingen:
-
"De liefde tot de kunst luickt op met groter hope
Van eere en prijs, nu Beck de vorsten van Europe
Uit last der koningin door zijne kunst herteelt
En hun Christijn vereert in haer onsterflijck beelt".
Toen de gebroeders Von Uffenbach in het begin van de 18de eeuw ons land bereisden, kregen zij in Rotterdam toegang tot verschillende bezienswaardige schilderijenkabinetten. Het waren die van de ontvanger Adriaen Paets, van Nicolaas Anthony Flinck, van Enghebrecht, een verpleegde in het Heilige Geesthuis en van "den jongen heer Van Belle", waarmee vermoedelijk Mr. Jacob van Belle, de stadssecretaris, bedoeld is.
Vooral Van Belle's verzameling werd geroemd: het bijzondere daarvan was het grote aantal doeken van Spaanse meesters, die men in deze landen betrekkelijk zelden zag. De gelukkige bezitter had ze geërfd van zijn vader Josua, vrijheer van St. Hubrechtsgerecht, heer van Noord-Waddinxveen, Sleeuwijk enz., die jarenlang in Spanje had gewoond. Hij had een vermogen verdiend met de slavenhandel en in zijn geboortestad teruggekeerd, talrijke eervolle posten in het stads- en landsbestuur bekleed. Deze was kort tevoren overleden, zodat zijn door Murillo geschilderd portret met rouwfloers omhangen was, toen de reizigers hun opwachting maakten bij de zoon. Verder zagen zij er landschappen van Breugel en van Michelangelo en een opstanding van Rubens. Daar zij met de meeste voorkomendheid ontvangen en rondgeleid werden, luidde hun oordeel over hun gastheer onverdeeld gunstig: "Ein artiger und, vor einem Holländer, sehr höflicher Mensch".
Behalve bovengenoemde verzamelingen bezochten de Duitsers nog de woningen van de schrijnwerker Balten Gessing en de bakker Quirijn van Biesum, die beide niet ongenegen waren hun stukken voor een goed prijsje van de hand te doen. Vooral Van Biesum overvroeg schandelijk. Bij Gessing bewonderden de reizigers een zelfgemaakte, heel kunstig bewerkte klok, met vijf wijzerplaten, een prachtig klokkenspel en mooi inlegwerk, die oorspronkelijk bestemd was geweest voor de koning-stadhouder en door de maker op f 1.500,- geschat werd.
Van de 18de-eeuwse verzamelingen noemen we behalve Jan Bisschop's collectie, welke een Europese vermaardheid had, nog die van Bastiaen Molewater, commissaris van het waterrecht, die voornamelijk uit tekeningen en kunstprenten bestond "van de vermaerdste Italiaensche, Nederlandsche, Engelsche en Fransche meesters" en in 1753 geveild werd. Dit was de zeer belangrijke collectie "teekeningen, crayonnen en miniaturen" van de koopman Michiel Oudaen, die in 1766 overleed, het schilderijenkabinet, in 1800 nagelaten door de oud-burgemeester Mr. Cornelis Groeninx van Zoelen, heer van Ridderkerk en de verzameling van Gerrit van der Pot, heer van Groeneveld, een zeer vermogend man, eigenaar van twee suikerraffinaderijen, die in 1787 wegens zijn patriotse gevoelens naar Brussel uitgeweken was, maar zich in 1795 met al zijn kunstschatten weer in Rotterdam vestigde en deze onderbracht in het patricisch huis op de Korte Hoogstraat, waarin hij zijn laatste levensjaren sleet.
Een zeer gewaardeerde bijdrage van Gerrie van der Laan
Heb je een vraag of opmerking voor Gerrie van der Laan, stuur dan Aad, de webmaster, een email: aad@engelfriet.net
Op onze site kun je nog meer verhalen vinden van haar, gebruik daarvoor onze zoekmachine:
| Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Gerrie van der Laan en klik op ENTER |
|---|
